Θέλω κατ' αρχάς να ευχαριστήσω τον Πρόεδρο και τα μέλη του Διοικητικού Συμβουλίου για την τιμητική αυτή σημερινή εκδήλωση.
Θα ήθελα ακόμα να ευχαριστήσω από καρδιάς και όλους εσάς που παρευρίσκεστε εδώ σήμερα.
Δυστυχώς τίποτα στη ζωή δεν είναι τζάμπα πλέον, και σε αντίτιμο της τιμής πρέπει να πω και δυο λόγια για την “Καθοδήγηση”, δηλαδή την “Ηγεσία”, μιας και "Καθοδηγώ" και "Ηγούμαι" είναι συγγενείς έννοιες.
Πριν αρχίσω όμως μια βιωματική περιήγηση στον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβάνομαι την “Καθοδήγηση - Ηγεσία” στο Π.Ν., θα ήθελα να κάνω μερικές γλωσσολογικές παρατηρήσεις: H "καθοδήγηση" ήρθε ως μετάφραση του Navigation, που είναι το δεύτερο συστατικό του D.N.A, του Propeller Club. Ο όρος Navigation, επιδέχεται διάφορες ερμηνείες, πιο συχνές από τις οποίες είναι “ναυσιπλοΐα” ή “ναυτιλία”, λέξεις ομόρριζες με τα “Ναυτικό”, “Ναύτης”, “Ναυτίλος”, “Ναύαρχος”, “Ναύλος” και πολλές άλλες, μεταξύ των οποίων και “Ναυαγός” (αν η “καθοδήγηση” είναι λάθος…). Η κοινή ρίζα όλων αυτών είναι η “Ναυς”, το πλοίο, που αποτελεί και το βασικό συστατικό στοιχείο όχι μόνο του Πολεμικού και Εμπορικού μας Ναυτικού, αλλά και δομικό στοιχείο της Xώρας μας, όπως πολύ ποιητικά και όμορφα το έθεσε ο Οδυσσέας Ελύτης λέγοντας πως: “εάν αποσυνθέσεις την Ελλάδα, στο τέλος θα δεις να σου απομένουν μια ελιά, ένα αμπέλι κι ένα καράβι”. Το πλήθος και μόνο των λέξεων που έχουν το "Ναυς" ως ρίζα τους, είναι ενδεικτικό της σημασίας που είχε και έχει διαχρονικά το πλοίο και η Ναυτιλία, για τον Λαό μας. Εδώ θα κάνω μια μικρή παρέκβαση για να σημειώσω -με κάποια υπερηφάνεια, πως η λέξη “Ναυς” έχει περάσει και στην Γαλλική και Αγγλική γλώσσα, στη ναυτική ορολογία, όπως “navigation”, “naval”, “Navy” κλπ. Το πλοίο λοιπόν αποτελεί το βασικό κύτταρο του Ναυτικού μας, αλλά και την κυψέλη στην οποία, εμείς οι Αξιωματικοί, διαμορφώσαμε την επαγγελματική νοοτροπία μας, αλλά και στάση ζωής σε όλες της τις εκφάνσεις.
Για να ναυσιπλοήσεις λοιπόν το Πλοίο, πρέπει να το γνωρίζεις καλά και να το αγαπάς. Πρέπει να ξέρεις τα χαρακτηριστικά του, τις δυνάμεις και τις αδυναμίες του, πρέπει να χαράξεις πορεία κατάλληλη, αλλά και να αποφύγεις τους κινδύνους. Χρειάζεσαι κατεύθυνση και είναι εδώ χαρακτηριστικό πως ο αρμόδιος για το “navigation” Αξιωματικός σε ένα Πολεμικό Πλοίο, έχει τον τίτλο του Αξιωματικού ΝΚ, δηλαδή Ναυτιλίας - Κατεύθυνσης. Πρέπει με άλλα λόγια να ξέρεις που θέλεις να πας και τι θέλεις να κάνεις, αλλιώς όπως είπε η γάτα Τσέσαϊρ στην Αλίκη: “Αν δεν ξέρεις που θες να καταλήξεις, όποιον δρόμο και να πάρεις θα σε οδηγήσει εκεί”. Το Ναυτικό όμως έχει έργο και αποστολή, σημασία δεν έχει το ταξίδι -όσο ρομαντικό και αν ακούγεται αυτό, αλλά ο προορισμός και η επιτυχής εκτέλεση της Αποστολής.
Για να μπορείς όμως να καθοδηγήσεις ανθρώπους και πλοία, πρέπει πρώτα απ’ όλα να έχεις μάθει να καθοδηγείσαι. “Άρχεσθαι μαθών, άρχειν επιστήσει” (Όταν μάθεις να διοικείσαι, τότε θα μάθεις να διοικείς) έλεγε ο Σόλων, και το ρητό του αυτό υπήρχε και υπάρχει ακόμα, σε περίοπτη θέση πάνω από την πόρτα του Διοικητηριου, στην Σχολή Ναυτικών Δοκίμων. Σε όλη μας την πορεία στο Ναυτικό, σε κάθε βαθμίδα, ακόμη και στην ανώτατη, ήμασταν ταυτόχρονα Διοικητές και διοικούμενοι. Ακόμη και ο Αρχηγός υπάγεται στον Α/ΓΕΕΘΑ και στην Πολιτική Ηγεσία και όλοι μα όλοι υπάγονται στους Νόμους και το Σύνταγμα.
Στην Δοκίμων επίσης υπήρχε και ένα ακόμα ρητό, αυτό που προσωπικά με επηρέασε περισσότερο και έλεγε: “Ουδέν μορφώνει όσον το παράδειγμα και ουδέν επιβάλλει όσον η ευπρέπεια”, να ηγείσαι δηλαδή με το παράδειγμά και να επιβάλλεσαι με την ευπρέπεια! Ένα ρητό που δεν ξέρω αν το ακολούθησα πάντα, σίγουρα όμως το είχα πάντα στο μυαλό μου.
Στην Σχολή βέβαια δεν ήταν τα πράγματα ρόδινα και ευχάριστα. Δεν περπατούσαμε ανταλλάσσοντας ρητά, γνωμικά και θεωρίες ηγεσίας σα να είμαστε στην Σχολή του Αριστοτέλη. Η εισαγωγή στην ναυτική ζωή και το στρατιωτικό ήθος, έγινε βίαια και κάποιες φορές βάναυσα. Υπήρχαν πράγματα ανώδυνα και κάπως χαριτωμένα όπως ότι στους Δοκίμους απαγορευόταν να εκφέρουν τις λέξεις “συγγνώμη” και “ευχαριστώ”, γιατί για ό,τι έκανες έπρεπε να αναλάβεις την ευθύνη και να δεχτείς τις επιπτώσεις δεν υπήρχε χώρος για συγνώμες και ότι έπαιρνες είτε το δικαιούσουν, είτε το είχες κερδίσει, δεν υπήρχε λόγος για ευχαριστίες… Υπήρχαν όμως και περιστάσεις σκληρές και απάνθρωπες, στέρηση ελευθερίας, σωματικές ποινές και στιγμές αφόρητης ψυχολογικής πίεσης.
Ως πρωτοετείς, αισθανόμασταν ότι είμαστε η χαμηλότερη μορφή ζωής στον Πλανήτη -στο τέλος της τροφικής αλυσίδας. Δεν θα μπω σε ανατριχιαστικές λεπτομέρειες, για τις ανάγκες αυτής εδώ της παρουσίασης θα περιοριστώ στο ότι με μία λογική που σίγουρα θα εκτιμούσε ο Κιμ Γιονγκ Ουν, ό,τι δεν επιτρεπόταν ρητά, απαγορεύονταν και κάποτε-κάποτε, εφαρμόζονταν συλλογικές τιμωρίες, όπου για το παράπτωμα ενός, τιμωρείτο όλη η Τάξη.
Δεν θα επιχειρηματολογήσω για το αν είναι σωστή ή λάθος η έννοια της συλλογικής ευθύνης, θα πω όμως πως αυτό - που εγώ αργότερα κατάλαβα ήταν ότι το σύστημα - αποσκοπούσε σε δύο πράγματα. Στο δέσιμο της ομάδας μέσω της κοινής μοίρας-κάτι που χαρακτηρίζει και το πολεμικό πλοίο, όπου όλοι μαζί νικάνε ή χάνουν, σώζονται ή βουλιάζουν, και κυρίως στο να μας υποβάλλουν την ιδέα πως από τις πράξεις μας ή τις παραλείψεις μας, από τα προσωπικά μας λάθη ή ανεπάρκειες επηρεάζονται και οι άλλοι. Το προσωπικό μας σε μια μονάδα ή και η χώρα σε υψηλότερο επίπεδο.
Το Πολεμικό Ναυτικό άλλωστε είναι ομαδικό και όχι ατομικό άθλημα.
Η επιτυχία ή η αποτυχία, η νίκη ή η ήττα είναι συλλογική!
Από εκεί προκύπτει ένα ακόμα βασικό χαρακτηριστικό της “Καθοδήγησης-Ηγεσίας”, η ευθύνη δηλαδή για πράγματα και καταστάσεις που είναι πάνω και πέρα από εμάς, όπως η ασφάλεια του πλοίου, η ασφάλεια ναυσιπλοΐας ή ακόμα και η Εθνική Ασφάλεια!
Δεν μπορείς να είσαι Αξιωματικός του Π.Ν, με λίγα λόγια αν δεν έχεις την αίσθηση της ευθύνης και το ψυχικό σθένος να την αναλάβεις!
Όταν μετά από τα τέσσερα δύσκολα χρόνια της Σχολής, πήγαμε Σημαιοφόροι στα πλοία, βρεθήκαμε σε μια νέα απαιτητική πραγματικότητα. Δεν υπήρχαν βέβαια τα καψόνια, αλλά υπήρχαν απαιτήσεις. Εκεί καταλαβαίνεις αμέσως μερικά πράγματα ή δεν τα καταλαβαίνεις ποτέ και μπαίνεις στο περιθώριο. Το Πολεμικό Πλοίο είναι ένα συνεχές εργοτάξιο, που δουλεύει 24 ώρες την ημέρα, 7 μέρες την εβδομάδα και είναι ταυτοχρόνως, πλοίο, πολεμική μηχανή και γραφειοκρατικός οργανισμός. Αν δεν μπορείς να αναταποκριθείς και να συνεισφέρεις σε αυτό, είσαι σκέτο έρμα και η μικρή κοινότητα του πλοίου δεν πρόκειται να σε αποδεχτεί.
Στο περιβάλλον του πλοίου, δεν αρκεί μόνο να εργάζεσαι αλλά κυρίως πρέπει να μπορείς να συνεργάζεσαι. Εκεί καταλαβαίνεις επίσης πως οι βαθμοί απονέμονται αλλά όχι ο σεβασμός. Τον σεβασμό πρέπει να τον κερδίσεις και δεν μπορείς να ηγηθείς, αν απλά σε φοβούνται, αλλά δεν σε σέβονται!
Η πρώτη και κρισιμότερη δοκιμασία των ηγετικών ικανοτήτων ενός μάχιμου Αξιωματικού, έρχεται όταν αυτός παραλάβει Κυβερνήτης Πολεμικού Πλοίου.
Ο Κυβερνήτης είναι αποκλειστικά υπεύθυνος για όλα, για την λειτουργική κατάσταση του πλοίου, για την εμφάνιση του σκάφους και του πληρώματος, για την διατήρηση της τάξης και πειθαρχίας, για την επιχειρησιακή ετοιμότητα και βέβαια για την ασφάλεια του πλοίου και του πληρώματος, εν όρμω και εν πλω, σε ώρα υπηρεσίας ή σε αργία-ακόμα και όταν αυτός λείπει ή βρίσκεται σε άδεια.
Ο Κυβερνήτης στα μάτια του πληρώματος εκπροσωπεί όλο το Ναυτικό -ο Διοικητικός τους ορίζοντας σταματάει σε αυτόν -αλλά και στα μάτια του Ναυτικού, αυτός (και μόνο) εκπροσωπεί το πλοίο. Ακόμα και οι ίδιοι οι Κυβερνήτες συνειδητά ή ασυνείδητα, αποδέχονται αυτόν τον ρόλο και όταν μιλούν για το πλοίο τους μιλούν σε πρώτο ενικό!
Ο Ηγέτης γενικά πρέπει να μπορεί να εκφράσει και ιδεατά να ενσαρκώσει τις αρχές και τις αξίες του οργανισμού του οποίου ηγείται. Αν υπάρχει απόκλιση, αυτό γίνεται αμέσως αντιληπτό από τους υφισταμένους του, και η ηγεσία του έτσι αυτοϋπονομεύεται. Ο ιδεατός Κυβερνήτης λοιπόν πρέπει να ενσαρκώνει τις αρχές και αξίες του Π.Ν. Να έχει θάρρος και επιθετικό πνεύμα. Να είναι αφοσιωμένος και έτοιμος να δώσει την ζωή του για την Πατρίδα. Πρέπει να έχει κύρος και να εμπνέει εμπιστοσύνη και σεβασμό -όχι τον φόβο. Πρέπει να μπορεί να χειριστεί το πλοίο αλλά και να διαχειριστεί ανθρώπους, να είναι σταθερός, αποφασιστικός και δίκαιος, αλλά, και αυτό είναι πολύ βασικό, να έχει συναισθηματική νοημοσύνη και ενσυναίσθηση. Να καταλαβαίνει το προσωπικό του και να τους το δείχνει πως τους καταλαβαίνει. Πρέπει επίσης να επιτρέπει ένα κλίμα ελεύθερης έκφρασης απόψεων και εισηγήσεων. Εγώ προσωπικά είχα αρκετές φορές αποφύγει σφάλμα ή και ατύχημα από μια σωστή παρατήρηση-εισήγηση κάποιου υφιστάμενού μου.
Προφανώς όλα τα παραπάνω, ισχύουν ακριβώς ίδια και σε ακόμα μεγαλύτερο βαθμό όσο ανεβαίνουμε στην ιεραρχία, για τον Διοικητή, τον Ναύαρχο, τον Αρχηγό.
Κλείνοντας, επιτρέψτε μου να αναφερθώ με κάποια αυτοαναφορικότητα σε τρία ακόμα βασικά στοιχεία της “Ηγεσίας - Καθοδήγησης”, τα οποία γίνονται όλο και σημαντικότερα όσο κάποιος ανεβαίνει την κλίμακα της ιεραρχίας και κατά τη γνώμη μου εφαρμόζουν όχι μόνο στο Π.Ν., αλλά και σε κάθε περίσταση:
Το πρώτο είναι ο Σεβασμός σε όλες του τις εκφάνσεις. Όταν μίλαγα στο προσωπικό μου, ως Κυβερνήτης ή Διοικητής, ξεκινούσα πάντα λέγοντας πως η βάση της διοίκησης μου, με γενική, απαρέγκλιτη και καθολική εφαρμογή είναι ο σεβασμός στις τρεις μορφές του.
Πρώτο και κυριότερο ο αυτοσεβασμός: όποιος σέβεται τον εαυτό του, σέβεται και τον τρόπο που δουλεύει, που ντύνεται, που εκφράζεται, που συμπεριφέρεται γενικώς. Δεύτερον ο σεβασμός της βαθμολογικής Ιεραρχίας και τρίτον ο σεβασμός ανθρώπου προς άνθρωπο, το στοιχειώδες δηλαδή δικαίωμα σεβασμού της προσωπικότητάς του καθενός ανεξαρτήτως βαθμού και θέσης.
Ο Σεβασμός μαζί με την ενσυναίσθηση είναι τα βασικά και απαραίτητα στοιχεία διαχείρισης του ανθρώπινου δυναμικού.
Το δεύτερο είναι η Φιλοδοξία: Η φιλοδοξία του να είσαι ο καλύτερος. Πάλι όταν μιλούσα στο προσωπικό, τους έλεγα πως δεν ανέχομαι -δεν μπορώ να ηρεμήσω- αν αποδεχτώ πως μπορεί κάπου οπουδήποτε στον Κόσμο, να υπάρχει ένα πλοίο, μια Διοίκηση, μια Υπηρεσία αντίστοιχη με την δική μας που να δουλεύει καλύτερα και με υψηλότερα στάνταρ από εμάς. Αν το αποδεχτούμε αυτό, τότε είναι σα να αποδεχόμαστε πως είμαστε 2ης κατηγορίας και όποιος το αποδέχεται για τον εαυτό του, δεν είναι επαγγελματίας.
Και το τρίτο είναι να έχεις Όραμα: Κανείς Οργανισμός ή Επιχείρηση δεν μπορεί να πάει μπροστά και να πετύχει, χωρίς όραμα. Το όραμα π.χ. να κάνεις το Ναυτικό καλύτερο, να συνεισφέρεις στο να γίνει η Πατρίδα καλύτερη. Το όραμα είναι η πυξίδα που μας καθοδηγεί! Το Όραμα δίνει την κατεύθυνση...
Ο Γκρούτσο Μαρξ έλεγε “αυτές είναι οι αρχές μου και αν δεν σας αρέσουν, έχω και άλλες”. Εγώ δεν είχα άλλες. Με τις αρχές που πιο πριν σας περιέγραψα, πορεύτηκα για 40 περίπου χρόνια στο Ναυτικό.
Σας ευχαριστώ πολύ.
Ευχαριστούμε θερμά τον Σύμβουλο Εθνικής Ασφαλείας του Πρωθυπουργού κύριο Αλέξανδρο Διακόπουλο, Αντιναύαρχο ΠΝ (ε.α.) για την ευγενική παραχώρηση του κειμένου της ομιλίας του, κατά την πρόσφατη βραβευσή του από το The Propeller Club - The Port of Piraeus
Anacreon@MareGreco.com